Genel Bilgiler
Kolonlu Kilise, çeşitli kaynaklarda Direkli veya Sütunlu olarak geçmektedir. Bu çalışmada Kolonlu ismi kullanılacaktır.
Kolonlu Kilise, Ortahisar’ın 3 km kuzeyinde, Güllüdere Vadisi’nin sonunda yer alan, 11. yüzyıla tarihlendirilen etkileyici bir yapıdır. Yovakim-Anna (Joachim Anna) Kilisesi’nden yalnızca 5 dakikalık bir yürüyüşle ulaşılabilen bu kilise, girişindeki güvercinlik nedeniyle kayalıkların arasında gizlenmiş gibi görünür. Kilise, dört sütun üzerine oturtulmuş ve özenle oyulmuş kemerleri ve sütunlarıyla dikkat çeker.
Kolonlu Kilise, kapalı haç plan tipinin uyarlanıp değiştirildiği bir yapıdır. Naos, yaklaşık 7,5 metre kenar uzunluğunda kare bir alan oluşturacak şekilde büyük ölçekli bir plana sahiptir. Doğu ucuna eklenen ek hacimler, yapının oranlarının üç bölümlü kutsal mekâna sahip Konstantinopolis kiliseleriyle uyumlu hale gelmesini sağlamıştır. Beması, geçmişte yüksek bir templonla donatılmıştır ve giriş bölümündeki arşitrav, dikdörtgen pencereleriyle hala ayakta durmaktadır (Ousterhout, 2019: 161).
Plan Tasviri:
Dört serbest destekli kapalı Yunan haçı planına sahip kilise, farklı unsurlardan oluşan bir düzene sahiptir. Bu unsurlar arasında dikdörtgen planlı narteks, dik eksenlerde yer alan haç kolları, çapraz eksenlerdeki köşe odaları ve doğuya konumlandırılmış içten ve dıştan yuvarlak kemerli apsis bulunmaktadır. Ayrıca, naosun güneybatı cephesine eklenmiş bir ek mekân yapının plan düzenini tamamlamaktadır.
Dış Tasvir: Güllüdere Vadisi’nin sonunda yer alan bu yapı, günümüzde sadece güney cephesinden görülebilmektedir. Kiliseye ana kayadan güney cephedeki bir merdivenle ulaşılmaktadır (Foto 1). Giriş, dikdörtgen bir plana sahiptir ve üst kısmında üç adet güvercinlik ile oyuklar bulunmaktadır. Girişten, dağınık bir düzene sahip güvercinlik bölümüne geçiş sağlanır. Bu bölümden güney cephede yer alan yedi basamaklı bir merdiven aracılığıyla kilisenin narteks kısmına ulaşılmaktadır.
İç Mekân Tasviri: Yapının dikdörtgen planlı narteks bölümü 4,15 x 3,80 metre ölçülerindedir ve düz bir tavanla örtülüdür. Tavan yüksekliği 3,40 metre olup kuzeydoğu cephesinde arcosolium tarzında bir mezar yapısı ve onun önünde küçük bir mezar bulunmaktadır.
Narteksten, dikdörtgen planlı bir kapı açıklığı ile naos bölümüne geçiş yapılır. Naos, kapalı Yunan haçı planında düzenlenmiş ve 12,60 x 7,50 metre ölçülerine sahiptir (Ousterhout, 2019: 161). Orta bölüm, dik eksenlerde yer alan haç kolları ve çapraz eksenlerde bulunan köşe odalarından oluşur. Haç kolları eşit genişlikte ve derinlikte olup, beşik tonozlarla örtülmüştür. Merkezdeki kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanmış ve kubbenin yerden yüksekliği 9,50 metre, çapı ise 1,60 metredir. Kubbeyi taşıyan dört serbest sütun kare kaideli silindirik bir yapıya sahiptir (Foto 2). Sütun başlıkları haç formunda tasarlanmış olup alt kısımları bilezik biçimindedir (Ousterhout, 2019: 163-164).
Doğu cephesinde yer alan apsis bölümü, kot farkı nedeniyle bir basamakla ulaşılan yüksek bir platform üzerinde yer alır. Üç apsisli yapı, yuvarlak zafer kemeriyle çerçevelenmiş ve yarım kubbeyle örtülmüş bir ana apsise sahiptir. Ana apsis 5,50 x 2,90 metre boyutlarındadır ve içinde rahibin oturması için yapılmış katedra ile bir oturma sekisi bulunmaktadır (Sarı, 2021: 62-63). Yan apsisler daha küçük ölçeklidir ve her biri yuvarlak kemerli, yarım kubbelerle örtülüdür. Her iki yan apsis, templon duvarları ile ayrılmıştır.
Yapının kuzey ve güney cephelerinde simetrik bir düzen hakimdir. Güney cephede üç adet dikdörtgen pencere yer alır. Naosun güneybatı kısmında bulunan dikdörtgen planlı bir kapıdan ek mekâna geçiş sağlanır. Bu uzunlamasına düzenlenmiş mekân, beşik tonozla örtülüdür ve tonozun yüksekliği 5,50 metredir (Ousterhout, 2019: 163-164). Mekânda, her iki tarafta beşer adet olmak üzere toplam on adet kıvrımlı sütun yer alır. Sütunlar kare kaideli silindirik bir yapıya sahip olup başlıkları da kare planlıdır.
Süsleme: Yapının iç mekânındaki süslemeler, sınırlı bir şekilde aşı boyasıyla yapılmış bezemeler ve kabartma tekniğiyle oluşturulan motiflerle dikkat çekmektedir. Sütun başlıklarının altındaki bilezik formundaki süslemelerde ve ek mekân tonozunun ortasında bulunan kornişte aşı boyasıyla yapılmış, çizgisel geometrik motifler yer almaktadır. Sütun başlıklarında kabartma tekniğiyle haç motifleri işlenmiştir.
Adres
2. Küme, 50502 Çavuşin/Avanos/Nevşehir