Genel Bilgiler
“Kapadokya’daki araştırmalar sırasında tespit edilen ve Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen kayaya oyma arı kovanları Keşlik, Soğanlı, Uçhisar, Göreme, Kızılçukur ve Güllüdere II vadilerinde bulunmaktadır” (Güneri, 2023: 163).
“Bizans Dönemi’ne özellikle Orta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen arılıklar; güvercinlikler, ahırlar, şarap işlikleri, değirmenlerle beraber Bizans’ın zirai yönünü bize aktaran, halkın bir anlamda refah düzeyini gösteren ve ekonomiye yön veren önemli yapılardır. Şarabı ve balı zirai faaliyetler dışında ritüellerinde de kullanan Bizanslılar, bunları elde etmek için kullandıkları yapıları zaman zaman beraber tasarlamışlardır. Arıyı ayrıca saflığın simgesi olarak ikonografilerine de dâhil etmişlerdir” (Güneri, 2023: 176).
“Arılıkların manastır içerisinde kiliselere yakın olarak özellikle şarap işlikleriyle beraber yapıldıkları ve kullanıldıkları söylenebilir. Bal ayrıca ritüellerde ballı şarap, ballı ekmek ikramı, ölünün arkasından ballı bir şey hazırlamak şeklinde kullanılmaktadır. Bizans imparatorunun sarayında ballı şarap ve bal ile pişirilmiş yemek ikram ettiği, balın imparatorluk zenginliğinin bir ifadesi olduğu hatta zenginlik göstergesi olarak Konstantinopolis’te Paskalya Bayramı’nda Ayasofya yolu üzerindeki çeşmenin deposunun şarap ve balla doldurulduğu görülmektedir” (Güneri, 2023:160, Doğer ve Borstlap, 2021: 32 ).
“Tarihî sürekliliği bulundukları yerleşimdeki yerler kadar eski olan kayaya oyma arılıkları, sadece kırsal alanın zirai yönünü göstermesi açısından değil aynı zamanda da kültürel mirasın temsilcisi olarak değerlendirmek gerekmektedir. Tıpkı şarap işliklerinin Bizans Dönemi’nde şarap üretiminde kullanılması, sonraları ise aynı düzeneğin pekmez yapımında devam etmesi gibi arılıklar da Bizans Dönemi’ne ışık tutan vadilerde diğer yapılarla bir bütünlük içerisinde tasarlanmış ve günümüze kadar arılıkların kullanımı devam etmiştir. Fakat diğer kaya yapılarında olduğu gibi kitabe ya da herhangi bir süsleme unsuru bulunmayan arılıklarda tarihlendirme bir sorundur. Vadinin tarihçesine, ayrıca bununla birlikte arılıkların çevresinde bulunan ve tarihlenebilir olan diğer kaya yapılarıyla birlikte konumsal bütünlüğüne ve uyumluluğuna bakmak yaklaşık tarih vermeye olanak sağlamıştır” (Güneri, 2023: 176). Arılıkların vadilerin tarihçesi ile birlikte çevresindeki konumsal olarak bütünlük gösterdiği kaya yapılarından yola çıkarak Orta Bizans Dönemi’ne denk geldiği ve yaklaşık olarak 10. yüzyıl veya 11. Yüzyılda olduğu, modern kırsal alanlarda da değişen inşa edilmiş yapılar şeklinde devam ettiği, yakın yüzyıla kadar olan süreçte de aktif olarak kullanıldığı tespit edilmiştir” (Güneri, 2023: 176).
Kapadokya’daki kayaya oyma arılıklar, Bizans Dönemi’ne, özellikle Orta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmekte ve bölgenin zirai yapısını anlamada önemli bir yere sahiptir. Bu arılıklar, bal üretimini desteklemek, arıları korumak ve balın kalitesini artırmak amacıyla tasarlanmıştır. Arılıkların ticari kapasitesinin, bölge ekonomisini canlandırdığı düşünülmektedir (Güneri, 2023:
175). Plan tipleri dört ana grupta sınıflandırılmaktadır:
- Tip 1: Uçuş delikli ve niş içerisinde dikey raflı,
- Tip 2: Uçuş delikli ve nişsiz yatay raflı,
- Tip 3: İnce paralel dikey yarıklı niş içerisinde rafsız,
- Tip 4: Hem uçuş delikli ve niş içerisinde raflı hem de ince paralel dikey yarıklı niş içerisinde rafsız (Güneri, 2023: 163).
Güllüdere ve Kızılçukur Vadileri Yürüyüş Rotaları Üzerinde Yer Alan Arılıklar
- Güllüdere Vadisi’ndeki Arılıklar: Birinci arılık, şarap işliği ile yan yana yer alır ve Tip 4 plan tipine sahiptir. Uçuş delikleri ve dikey yarıklarla tasarlanmış bu yapı, dört raflı bir düzenleme ile dikkat çeker. Petek kalıntıları, yakın döneme kadar arıcılık faaliyetlerinin sürdüğünü göstermektedir (Güneri, 2023: 170).
İkinci arılık ise güvercinlik ile beraber tasarlanmış olup gelişmiş plan özellikleri ile öne çıkar. Düz tavanı, yatay ve dikey raf düzeniyle Tip 4 sınıfındadır (Güneri, 2023: 171).
- Kızılçukur’daki Arılık: Üzümlü Kilise’nin yakınında bulunan bu arılık, iki katlı bir kaya kütlesinin üst katında yer alır. Alt katı şarap işliği olarak kullanılan yapı, girişe portatif merdivenle ulaşılmaktadır. İç mekân, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı bir oda olarak tasarlanmıştır ve hem sepet hem de nişler aracılığıyla arıcılık yapılmıştır (Güneri, 2023: 169) (Foto 1).
Arılıkların Mimari Özellikleri
Bizans Dönemi arılıkları, arıların kovanlara girişini sağlayan uçuş delikleri, ince paralel dikey yarıklar ve geniş nişlerle dikkat çeker. İç mekânda uçuş deliklerine denk gelecek şekilde raflar oluşturulmuş; bu raflar genellikle 30-40 cm genişliğinde ve 85-100 cm derinliğindedir (Güneri, 2023: 163). Tavan genellikle düz, plan düzeni ise kare ya da dikdörtgen şeklindedir. Bazı örneklerde sepetle arıcılık yapılması, farklı yöntemlerin bir arada kullanıldığını göstermektedir (Güneri, 2023: 169).
Tarihsel ve Kültürel Önemi
Arılıklar, Bizans ekonomisinin tarımsal yönünü göstermenin yanı sıra, dini ve ritüel uygulamalarda kullanılan bal ve şarabın üretim yerleri olarak da önem taşır. Şarap işlikleri ve güvercinliklerle birlikte tasarlanan bu yapılar, Bizanslıların tarımsal üretim ve ticaretteki ustalığını ortaya koymaktadır (Güneri, 2023: 176).
Arılıkların günümüzde dahi bazı modern kırsal alanlarda benzer amaçlarla kullanıldığı, Kapadokya’daki kültürel mirasın bir parçası olarak önemini koruduğu vurgulanmaktadır. Ancak, bu yapılarda kitabe ya da süsleme bulunmaması nedeniyle tarihlendirme genellikle çevresindeki kaya yapılarla ilişkilendirilerek yapılmaktadır (Güneri, 2023: 176).
© 2025 Dijital Kapadokya. Tüm hakları saklıdır. Bu içeriğin izinsiz kullanılması yasaktır.
Nasıl Gidilir?
Yukarı Kızılçukur Vadisi, 50500 Ürgüp/Nevşehir